Dzielnica EUR – Trzeci Rzym

Dzielnica EUR w Rzymie – miejsce mało znane wśród turystów i rzadko odwiedzane, ale zazwyczaj robiące duże wrażenie na tych, którzy się tutaj zapuścili. EUR, to jedno z nielicznych udanych dzieci faszyzmu włoskiego. Monumentalne budynki, szerokie ulice, obszerne place, obeliski, rzeźby i płaskorzeźby, mozaiki i malowidła, wzniosłe napisy, a przede wszystkim racjonalny, wprost klasyczny, rozkład ulic. Rzym inny od tego oglądanego w centrum historycznym – trzeci Rzym!

Myśl o budowie nowej dzielnicy w stolicy Włoch – Trzeciego Rzymu – zrodziła się w latach trzydziestych XX wieku. Benito Mussolini i jego zwolennicy potrzebowali takich trwałych pomników “złotej ery faszyzmu”. W 1941 roku Włochy miały zorganizować kolejną Światową Wystawę Gospodarczą, w 1942 roku wypadała dwudziesta rocznica zdobycia władzy przez faszystów – to były idealne motywy, by zmobilizować cały kraj do następnego skoku w przyszłość.

Tej nowej dzielnicy dano techniczny znak E-42, ale wkrótce upowszechnił się skrót EUR – Esposizione Universale Roma, co znaczy dosłownie: Wystawa Światowa Rzym.

La Terza Roma si dilaterà sopra altri colli, lungo le rive del fiume sacro, sino alle spiagge del Tirreno (Trzeci Rzym rozprzestrzeni się na inne wzgórza, wzdłuż brzegów świętej rzeki, aż do plaż Morza Tyrreńskiego).

EUR – faszystowski trzeci Rzym, trzeci po pierwszym starożytnym i drugim papieskim. Miasto symbolizujące starożytność i chrześcijaństwo miało stać się ucieleśnieniem nowoczesności i faszystowskiego geniuszu. Mussolini zamierzał zaprojektować i stworzyć nowy Rzym, skłaniający się ku przyszłości i morzu, nową faszystowską dzielnicę, która poprzez pomniki, ulice i budynki reprezentowałaby projekcję futurystycznego i nowoczesnego Rzymu.

Symbolicznym sercem dzielnicy Eur jest Obelisk Gulielmo Marconiego – wielkiej postaci włoskiej nauki. Gulielmo Marconi to dla Italii wielka duma. Jest on twórcą skutecznego systemu zdalnej, radiowej telekomunikacji bezprzewodowej, za co otrzymał w 1909 r. Nagrodę Nobla.
Prace przy obelisku trwały łącznie 20 lat: rozpoczęli go faszyści, ale ukończono go dopiero w 1960 na Olimpiadę w Rzymie.

Obelisk Marconiego ma formę anteny radiowej o wysokości 45 metrów. Żelbetonowa struktura obelisku jest pokryta 92 marmurowymi panelami, na których artysta Arturo Dazzi wyrzeźbił najważniejsze momenty życia wielkiego wynalazcy oraz ukazał symboliczne figury ludzkie i zwierzęce celebrujące jednoczącą moc komunikacji, która pokonuje bariery językowe i geograficzne. W ten sposób obelisk staje się hymnem na cześć postępu ludzkości i jej zdolności do łączenia się za pomocą technologii.

Najbardziej znanym i udanym budynkiem Trzeciego Rzymu jest pałac Palazzo della Civiltà Italiana (Pałac Cywilizacji Włoskiej), nazywany powszechnie Kwadratowe Koloseum.

Zaprojektowany przez triadę architektów: Giovanniego Guerriniego, Ernesta La Padulę i Mario Romano, Palazzo della Civiltà Italiana to sześciopiętrowy równoległościan o wysokości 68 metrów i szerokości 51 metrów. Cechą charakterystyczną budynku jest jego doskonała symetria czterech boków, z 54 łukami (po sześć w pionie i dziewięć w poziomie) rozmieszczonymi wzdłuż każdej z jego fasad. Sześć (6) i dziewięć (9) nie są przypadkowymi liczbami, ale miały odpowiadać liczbie liter w imieniu i nazwisku Duce, Benito (6) Mussolini (9).
Cały pałac jest architektonicznym hołdem złożonym wodzowi. Wielki napis – ten sam z każdej strony budynku – to cytat, prawie dosłowny, z płomiennej przemowy Ducze wygłoszonej w 1935 r. w opozycji do Ligi Narodów, która potępiła Włochy za agresję na Abisynię. “Un popolo di poeti, di artisti, di eroi, di santi, di pensatori, di scienziati, di navigatori, di trasmigratori”, „Naród poetów, artystów, bohaterów, świętych, myślicieli, naukowców, podróżników, emigrantów”. Z mowy wodza pominięto jedynie słowo “colonizzatori”, kolonizatorzy – było za mocne i zbyt otwarte nawet dla faszystów.

Łuki pałacu przypominają kultowe rzymskie Koloseum, tworząc połączenie między starożytną rzymską wielkością a nowoczesnością, do której miał ambicję poprowadzić reżim faszystowski.
W tym kontekście należy zauważyć, że żelbeton użyty do budowy Palazzo della Civiltà Italiana jest w całości pokryty trawertynem, tradycyjnym materiałem narzuconym przez reżim, aby podkreślić włoską tożsamość i wielkość przeszłości.

Atmosferę kwadratowego Koloseum dopełniają monumentalne rzeźby: dwadzieścia osiem alegorii cech narodu włoskiego oraz
4 duże grupy rzeźbiarskie przedstawiające Dioskurów (synów Zeusa), mitycznych bliźniaków Kastora i Polluksa, czczonych przez starożytnych Rzymian jako patronów wojska i zbawców.

Pałac – własność państwowa – jest obecnie jest siedzibą firmy FENDI (projektant mody).

Bardzo ciekawą i najmniej w duchu faszystowską budowlą pierwotnego EURu jest pałac Palazzo dei Congessi e Ricevimenti (Pałac Kongresów i Przyjęć), dzieło wziętego architekta racjonalizmu włoskiego Adalberta Libery. Pałac jest udaną syntezą neoklasycystycznego monumentalnego smaku i wyrafinowanej racjonalistycznej awangardy początku XX wieku.

Przestronne sale kongresowe i wystawiennicze o łącznej powierzchni 2500 metrów kwadratowych ozdobiono pięknymi marmurami, freskami Gino Severiniego, czołowej postaci futuryzmu włoskiego oraz mozaikami Angelo Canevari.

Do bazyliki prowadzą malownicze schody wznoszące się od Viale Europa do podnóża świątyni, zapowiadanej przez posągi dwóch świętych patronów. 

Bazylika Świętych Piotra i Pawła w EUR jest bez wątpienia jednym z najbardziej znanych kościołów „nowoczesnego Rzymu”, wyróżniającym się dużą kopułą wznoszącą się ku niebu. Poświęcona patronom Rzymu Piotrowi i Pawłowi, odzwierciedla monumentalne otoczenie, które charakteryzuje całą dzielnicę EUR.
Wzniesiona na wzgórzu w najwyższej części dzielnicy, wyróżnia się w oddali i wraz z Kwadratowym Koloseum jest jednym z najbardziej rozpoznawalnych budynków tej części Rzymu. Położenie obu budowli nie było przypadkowe: Pałac Cywilizacji Włoskiej i Bazylika Świętych Piotra i Pawła, symbole świeckiego państwa i religii katolickiej, miały zademonstrować swoją bliskością pokojowy dialog między faszyzmem a Watykanem, usankcjonowany przez Pakty Laterańskie z 1929 roku.

Budynek, zaprojektowany przez architekta Arnaldo Foschiniego w 1938 roku, na planie krzyża greckiego, charakteryzuje się żelbetową konstrukcją zwieńczoną dużą kopułą o średnicy 31 metrów. Marmur z włoskiej miejscowości Vicenza i rzymski trawertyn pokrywają ściany bazyliki na zewnątrz. Kolorowe malowidła, witraże i kolorowa marmurowa podłoga kontrastują z białymi ścianami wewnątrz. Dwa kolosalne posągi świętego Piotra i świętego Pawła, ustawione na placu przed budynkiem od początku 1942 roku, są dwoma najbardziej reprezentacyjnymi elementami bazyliki. 

Futurystyczne Nowe Centrum Kongresowe zaprojektowane przez Massimiliano Fuksasa i znane jako La Nuvola (Chmura) to już Rzym XXI wieku. Ta nowa konstrukcja powstała z myślą o organizacji wystaw, kongresów i ekspozycji, ale stała się jednocześnie sama w sobie przedmiotem podziwu i studiów.
W wielkiej szklanej tece budynku zamknięta jest mleczna Chmura – stalowy szkielet pokryty arkuszem mikroperforowanego włókna szklanego. System mostów prowadzi odwiedzających do wnętrza chmury, ujawniając faliste kształty żeber metalowej ramy konstrukcji.

Jeśli dotrzecie do EUR-u metrem B (stacje EUR PALASPORT i EUR FERMI), to pierwszą atrakcją na którą traficie będzie rozległy park miejski ze sztucznym jeziorkiem „Laghetto” – taki mini Central Park dzielnicy. Miejsce jest bardzo urokliwe, szczególnie jego południowa strona, z bogatą w gatunki szatą roślinną (aleja japońska wysadzona wiśniami), wodospadami i widokami na dzielnicę.
Nad jeziorkiem i parkiem dominują dwie okazałe konstrukcje: 85-metrowy budynek wielkiej włoskiej firmy naftowej ENI oraz „latający spodek” Pałacu Sportu Palalottomatica zaprojektowany przez znanego architekta Pierluigiego Nervi.
Jeziorko i Pałac Sportu powstały z okazji Olimpiady w Rzymie w 1960 r.

Tuż obok Latającego Spodka, na Piazza Pakistan stoi Fungo (grzyb), dawny zbiornik na wodę, który dzisiaj jest siedzibą niezłej restauracji rybnej i dobrym punktem widokowym do podziwiania panoramy dzielnicy EUR.

Na południowym krańcu placu Piazzale Nervi stoi od 2004 r. gigantyczny obelisk (21 m wysokości!) zatytułowany NOVECENTO (Wiek XX), stworzony przez włoskiego rzeźbiarza Arnaldo Pomodoro. To rzucające się oczy dzieło z brązu transponuje w formie rzeźbiarskiej wydarzenia, które charakteryzowały XX wiek. Plątanina figur geometrycznych, wiry materii, pustych przestrzeni i płaskorzeźb doskonale oddaje atmosferę tak sprzecznej epoki katastrof i podbojów. Spiralny kształt przypomina Wieżę Babel i obeliski zdobiące Rzym, ale jest także symbolem upływu czasu i ciągłego postępu.