Błędna decyzja o całkowitej wymianie płyt nagrobnych na polskim cmentarzu wojennym na Monte Cassino spowoduje bezpowrotne utracenie waloru oryginalności tego obiektu.
Wielokrotnie powtarzana przez sekretarza Andrzeja Przewoźnika z Rady Ochrony Pamięci Walk i Męczeństwa opinia o konieczności wymiany płyt nagrobnych na polskim cmentarzu wojennym na Monte Cassino nie znajduje absolutnie żadnego racjonalnego uzasadnienia. Tego typu twierdzenie można bardzo łatwo zweryfikować na podstawie bieżącej obserwacji sposobów obróbki i konserwacji kamienia (w tym przypadku – trawertynu) oraz na podstawie wypowiedzi ekspertów w tej dziedzinie. Warto również dla praktycznego zobrazowania zagadnienia wykonać wizję porównawczą wyglądu odpowiednio zabezpieczonego trawertynu na niewiele odległym od Cassino cmentarzu żołnierzy włoskich (w Mignano Monte Lungo) z Corpo di Liberazione gen. Umberto Utili, który walczył pod naszym dowództwem w kampanii adriatyckiej.
Nadmienić tutaj trzeba, że do czynienia mamy z identycznej jakości budulcem i na dodatek pochodzącym z tego samego kamieniołomu (Tivoli pod Rzymem), a różnica czasowa pomiędzy uroczystym otwarciem obu cmentarzy wynosi zaledwie 6 lat. Co ciekawe, cmentarz w Mignano M.Lungo był architektonicznie wzorowany w oparciu o polski cmentarz wojenny na Monte Cassino.
Spotykamy się tutaj wręcz z sytuacją kuriozalną-ewentualna decyzja jednego urzędnika – w tym przypadku osoby kierującej działaniami ROPWiM, może doprowadzić do bezpowrotnego zniszczenia oryginalności układu cmentarza i nieuzasadnionego oraz znacznego podniesienia kosztu prac remontowych przewidzianych na najbliższe 2 lata.
Cmentarz wojenny na Monte Cassino jest nie tylko miejscem pamięci narodowej, ale również zabytkiem architektury podlegającym ochronie prawnej, więc zaplanowana kompletna wymiana płyt nagrobnych i krzyży oznacza w rzeczywistości zniszczenie dzieła sprzed 64 lat (przypomnijmy – uroczyste otwarcie cmentarza miało miejsce w dniu 1 września 1945 r.)
Obecny stan płyt nagrobnych nie jest wynikiem zastosowania nieodpowiedniego materiału – jak twierdzi sekretarz Przewoźnik. Jest natomiast skutkiem długoletniego braku poddawania konserwacji i odpowiedniego zabezpieczenia tego naturalnego budulca techniką powszechnie stosowaną na terenie Włoch, a na dodatek przez wszystkie tutejsze zakłady kamieniarskie. Zaznaczyć trzeba , że technika zabezpieczenia i konserwacji trawertynu nie jest również wielce skomplikowana. Natomiast ze względu na to, że naturalna struktura tego budulca jest wypełniona drobnymi szczelinkami (kawernami), wymagane jest zaszpachlowanie zewnętrznej powłoki warstwą specjalnie spreparowanego białego pyłu cementowego i w ostatnim etapie pokrycie płynnym środkiem chroniącym przed skutkami wpływu warunków atmosferycznych. Oczywiście, przed wykonaniem ostatniego etapu – w przypadku płyt nagrobnych poległych żołnierzy – niezbędne jest również odtworzenie wcześniejszych inskrypcji przez poprawienia ich czytelności.
Proszę zwrócić tutaj szczególną uwagę, iż omawiane jest jedno z najbardziej zasadniczych zagadnień w planowanym remoncie polskiego cmentarza na Monte Cassino. Propozycja kompletnej wymiany płyt nagrobnych i krzyży na nowe jest w założeniu błędna(!), i nie powinna być w ogóle brana pod uwagę, gdyż bezpowrotnie utracimy pierwotny i historyczny walor tego obiektu. Przez długie dziesięciolecia płyty nagrobne poległych polskich żołnierzy były świadkiem wielu uroczystości i wizyt władz państwowych i kościelnych.
Błędna decyzja o całkowitej wymianie płyt nagrobnych na polskim cmentarzu wojennym na Monte Cassino spowoduje bezpowrotne utracenie waloru oryginalności tego obiektu.
Dodatkowo należy pamiętać o elemencie ekonomicznym, tzn. szacowany koszt wykonania nowej płyty oscyluje w granicach 500 euro natomiast koszt renowacji z koniecznym odnowieniem inskrypcji waha się w granicach 100-130 euro.
Nasuwa się też w tym momencie kilka istotnych dla tematu pytań:
Co stałoby się z usuniętymi płytami nagrobnymi z cmentarza na M.Cassino?
Czy powtórzyłby się scenariusz sprzed 10 lat, kiedy w 1999r. wymieniono ok. 40 płyt, które następnie zostały doszczętnie potłuczone i zwyczajnie wyrzucone na tylnim skłonie wzgórza 569, przy dróżce prowadzącej do Mass Albanety?
Czy faworyzowanie wymiany płyt nagrobnych nie jest celowym odwróceniem uwagi od wieloletniego zaniedbania i braku bieżącej ich konserwacji?
Trzeba tutaj dodać, że warte są bliższego sprawdzenia wszystkie dotychczasowe tłumaczenia i wyliczanie problematyki wokół przygotowań do planowanego remontu. Warte jest również określenie kontroli przygotowywanych prac i rozliczeń finansowych w przepływie środków pomiędzy budżetem polskim a ostatecznym wykonawca robót. Przypomnijmy , iż ze względu na stały brak umowy bilateralnej pomiędzy Polską a Italią kontrola ta jest wyjątkowo utrudniona.
Wreszcie zastanówmy się nad kolejna zasadnicza kwestią. Jeżeli możliwe było w czasie trwającej jeszcze wojny, przy zniszczonej gospodarce Włoch, zaprojektowanie i wzniesienie polskiego cmentarza na Monte Cassino w przeciągu zaledwie jednego roku od rozpoczęcia prac, to dlaczego przez 16 lat sprawowania urzędu przez sekretarza A. Przewoźnika , nie jest możliwe wykonanie podstawowych i bieżących prac konserwacyjnych oraz zawarcie odpowiedniej umowy – porozumienia w tej sprawie pomiędzy Rzecząpospolitą Polską a Republiką Włoską? Co konkretnie stoi na przeszkodzie?
Ponownie przypomnieć należy przed zbliżającym się remontem na Monte Cassino, że jak do tej pory, pomimo wcześniejszego informowania i alarmowania nie zostały rozwiązane kwestie konieczności remontu Orła Narodowego, górującego nad cmentarzem polskim oraz muru oporowego przed pomnikiem 3. Dywizji Strzelców Karpackich na wzgórzu 593. Wymagają one pilnej interwencji i natychmiastowego zabezpieczenia.
W przypadku rzeźby Orła Narodowego wykonanego przez M. Panyszyna w 1945 r. i umieszczonego na blokach skalnych powyżej placu z mogiłami żołnierskimi – od strony południowej i zachodniej nastąpiły poważne pęknięcia w spoinach pomiędzy głazami co grozi w każdej chwili ich osunięciem i stoczeniem się głazów kilku i kilkunastotonowych wprost na cmentarz, a to z kolei wywołałoby poważne zniszczenia i stanowi stałe zagrożenie dla osób wizytujących cmentarz polski – WYJĄTKOWO PILNE, PODKREŚLAM !!!
Przyp. autora (z artykułu zamieszczonego w „Naszym Świecie”,1-15 listopada 2008 r.).
W przypadku muru oporowego przed pomnikiem 3.DSK – postępującemu zniszczeniu ulega 4 metrowej wysokości mur oporowy wzniesiony przez polskich żołnierzy i włoskich murarzy na przestrzeni 1944 i 45 roku. Od ponad 4 lat ulega szybko postępującemu zawalaniu się na skutek osunięć jego podstawy na długości ok. 20 metrów. Powstały tutaj wielkie wyrwy i pęknięcia co grozi w każdej chwili zawaleniem i zniszczeniem tym samym jedynej drogi prowadzącej do obelisku 3.DSK na wzg. 593. Sytuacja ta stanowi również wielkie zagrożenie dla wszystkich osób zmierzających do pomnika – JEST TO KWESTIA PILNA I WYMAGAJĄCA NATYCHMIASTOWEJ INTERWENCJI !!!
Warte przedłożenia jest jeszcze jedno istotne dla sprawy pytanie – czy sekretarz Andrzej Przewoźnik informuje członków Senackiej Komisji Spraw Emigracji i Łączności z Polakami za Granicą o przeprowadzonych przez stronę włoską w listopadzie ubiegłego roku przygotowaniach do prac remontowych na polskim cmentarzu wojennym na Monte Cassino i rozpoczęciu etapu wykonawczego z początkiem bieżącego roku? Włoskie firmy zatrudnione przez Ministero della Difesa (Ministerstwo Obrony) rozpoczęły oczyszczanie nalotu na elementach kamiennych cmentarza tj. – schodach oraz przykrywach murów oporowych. Podjęto również prace związane z konserwacją i zabezpieczeniem elementów metalowych – tj. ogrodzenia.
Krzysztof Piotrowski
Zdjęcie 1: Mogiła polskiego żołnierza (Monte Cassino, 19.01.09 r.) / fot. Krzysztof Piotrowski
Zdjęcie 2: Mogiła trzech włoskich żołnierzy wykonana z tej samej jakości trawertynu (M.Lungo, 19.01.09 r.) / fot. K.P.
Zdjęcie 3: Stan płyt nagrobnych na polskim cmentarzu Monte Cassino (19.01.09 r.) / fot. K.P.
Zdjęcie 4: Płyty nagrobne włoskich żołnierzy na cmentarzu w Mignano Monte Lungo (19.01.09 r.) / fot. K.P.
Zdjęcie 5: Rzeźba Orła Narodowego górująca nad cmentarzem Monte Cassino / fot. K.P.
Zdjęcie 6: Walący się mur oporowy przed pomnikiem 3.DSK / fot. K.P.
