Starożytne drogi rzymskie

Starożytne drogi rzymskie, zwane konsularnymi (dosł. drogi wzniesione przez konsulów) to jedno z najważniejszych osiągnięć inżynieryjnych starożytności. W ciągu kilku wieków istnienia ich państwa, Rzymianie stworzyli ogromną sieć komunikacyjną, która umożliwiała przede wszystkim sprawne przemieszczanie się legionów między prowincjami, doskonale funkcjonującą pocztę oraz ułatwiała handel i wymianę towarów.

Już w IV w. p.n.e. zaczęły powstawać pierwsze szlaki komunikacyjne. Początkowo łączyły one Rzym i pobliskie miasta regionu Lacjum i Etrurii (dzisiejsza Toskania), takich jak Ostia (via Ostiensis), Laurentum (via Laurentina) czy Ardea (via Ardeatina). Sukcesywnie dobudowywano nowe szlaki łączące odleglejsze rejony Półwyspu Apenińskiego, a z czasem również inne kontynenty. W III wieku cesarz Dioklecjan sporządził spis wszystkich 372 dróg o łącznej długości ponad 78.000 km (53.000 mil rzymskich).

Via Appia

Regina viarum (królowa dróg) – najstarsza ze wszystkich dróg Rzymu, biegnąca od Circus Maximus (miedzy Palatynem i Awentynem), koło parku Appia Antica i katakumb w Rzymie, przez Kapuę pod Neapolem do Brindisi, gdzie łączy się z Via Adriatica.
Budowa została rozpoczęta na polecenie cenzora Appiusza Klaudiusza w 312 r. p.n.e. (od jego nazwiska droga wzięła swą nazwę). Początkowo prowadziła jedynie do Kapui, z czasem przedłużono ją do Brindisi.
Cechą charakterystyczną wszystkich dróg antycznych są towarzyszące im cmentarze. Zgodnie z prawem dwunastu tablic (Lex duodecim tabularum, V w. p.n.e.) nie wolno było grzebać zmarłych w granicach miasta, toteż pochówek odbywał się wzdłuż dróg, zaraz za murami Rzymu. W ten sposób na via Appia powstały liczne katakumby i grobowce (katakumby św. Kaliksta, św. Sebastiana czy grobowiec rodziny Scypionów). W XIX wieku odnowiono drogę na odcinku pierwszych 11 mil. Przy tej drodze konsularnej  mieści się również ogromny park (ok. 3400 ha), do którego można wejść kilkoma bramami. Główna i najpopularniejsza część parku znajduje się na początku Via Appia, do której można dojechać autobusami 118 i 218. Niedaleko są również przystanki autobusów 30, 160, 671, 714 i 715, które pokonują trasę via Cristoforo Colombo.  Innym pięknym miejscem jest też park Caffarella (dojazd metrem linii A -stacja Colli Albani – Parco Appia Antica) oraz okolice akweduktu, który przed wiekami zaopatrywał Wieczne Miasto w wodę (dojazd metrem linii A- stacje Subaugusta i Giulio Agricola lub autobusami 451, 503, 552, 557, 558, 559, 590, 650, 654). Zorganizowane wycieczki rozpoczynają się w okolicach Tormarancia, dokąd dojechać można autobusem 160 (przystanek Piazza Lante).

Via Flaminia

Prowadziła z Rzymu do Arminum (dziś Rimini). To najważniejszy szlak biegnący ze stolicy na północ, zbudowany na polecenie cenzora Gajusza Flaminiusza w 217 r. p.n.e.). Do dzisiaj zachowały się niewielkie fragmenty tego antycznego szlaku: fragmenty mostów w okolicach miasta Narni (jeden z najdłuższych mostów powstałych w starożytności, mierzący 160 metrów), San Vincenzo i Cagli; fragment tunelu Wespazjana (mierzący niegdyś 60 metrów) w Forlì czy fragmenty samej drogi w Fossombrone.

Via Salaria

Łączyła Rzym i Morze Adriatyckie: dzisiaj wzdłuż tej drogi biegnie droga krajowa SS 4. Swej nazwy nie zawdzięcza, jak wiele innych dróg konsularnych, nazwisku cenzora ani konsula, a materiałom jakie nią transportowano (głównie soli). Solny szlak prowadził od Porta Salaria w Rzymie, przez Forte Antenne, Aniene, Villa Spada, Settebagni, Marcigliana Vecchia, Fara Sabina do Rieti (gdzie znajdowało się rozwidlenie na wschód i północ), a następnie do wybrzeża Adriatyku (koniec via Salaria znajdował się w miejscowości Castrum Truentinum, w okolicach dzisiejszego Martinsicuro).

Via Nomentana

Ważna droga konsularna starożytnego Rzymu, która łączyła go z Nomentum, miastem położonym niedaleko dzisiejszej Mentany. Początkowo droga nosiła inną nazwę – via Ficulensis, gdyż kończyła się w miejscowości Ficulea. Z czasem jednak drogę przedłużono właśnie do Nomentum i zmieniono jej nazwę. Chociaż niegdyś via Nomentana brała swój początek przy Porta Nomentana, aktualnie zaczyna się od Porta Pia, 100 metrów dalej. Na jej trasie znajdują się dzielnice mieszkalne Nomentano, Salario, Trieste, Monte Sacro i Monte Sacro Alto; przekroczywszy obwodnicę rzymską Grande Raccordo Anulare biegnie dalej do Fonte Nuova (antyczne Nomentum) i Monterotondo, aż do Monterotodno Scalo, gdzie łączy się z inną drogą konsularną- via Salaria.

Via Tiburtina

To szlak biegnący z Rzymu do miejscowości Tibur (dzisiejsze Tivoli). Został zbudowany przez konsula Marka Waleriusza ok. 286 r. p.n.e. Początkowo droga ta była szlakiem pielgrzymkowym do sanktuariów w miejscowości Tibur, z czasem stała się drogą dojazdową do posiadłości najbogatszych Rzymian, którzy chcąc uciec od miejskiego zgiełku chętnie budowali swe wille właśnie w tej miejscowości. Dzisiaj jest ważną drogą dojazdową z Rzymu do Pescary i nosi nazwę Strada Statale 5 Via Tiburtina.

Via Collatina

Droga łącząca Wieczne Miasto z antyczną miejscowością Collatia. Jej pierwszy odcinek, dzisiaj już nie istniejący, brał początek w dzielnicy San Lorenzo, przecinał rzeczkę Marranella i biegł dalej wzdłuż dzisiejszej linii kolejowej Rzym-Mediolan. Cała trasa kończyła się w okolicach zamku Lunghezza, gdzie kiedyś znajdowała się miejscowość Collatia.

Via Prenestina

Prowadziła z Rzymu do Palestriny. Początkowo nazywała się via Gabina, od nazwy antycznej miejscowości pod Rzymem Gabii, gdzie się kończyła. Dzisiejsza nazwa pochodzi od Preneste, antycznej wersji miejscowości Palestrina, do której dochodzi. Na początku tej drogi, niedaleko Porta Maggiore znajduje się Piazzale Prenestino i pozostałości mauzoleum, nazywanego Torrione. Dalej, na wysokości Largo Preneste mieści się park publiczny i kolejne pozostałości po mauzoleum, park Giordani z bazyliką i słynnym okrągłym mauzoleum Tor de’ schiavi. Dalej mieści się akwedukt Alessandrino zbudowany za czasów imperatora Aleksandra Sewera (ok. 222-235 r.). Kolejnym punktem na tej drodze są miejscowości Tor Tre Teste ze średniowieczną wieżą, Torre Angela i Osteria dell’Osa, gdzie okryto ok. 600 grobów pochodzących z IX do VII w. p.n.e. Na końcowym odcinku drogi, pomiędzy miejscowościami Zagarolo i S. Maria di Cavamonte mieści się mały amfiteatr.

Via Labicana

Prawdopodobnie istniała jako szlak już w czasach prehistorycznych. Pierwsze wzmianki na temat tej drogi konsularnej pochodzą z 418 r. p.n.e. Via Labicana powstała jako alternatywa dla antycznej via Latina łączącej Rzym z Labicum (dzisiejsze Monte Comparti); w istocie te dwie drogi łączyły się niedaleko góry Mons Algidus (dzisiejszej Monte Artemisio). Odległość od Rzymu była ta sama, z tym, że via Labicana prowadziła przez doliny, bardzo rzadko pokrytej śniegiem. Droga zaczynała się przy Forum Romanum, biegła przez wzgórze Eskwilin, wzdłuż via Prenestina i łączyła się z dzisiejszą via Casilina. Prawdopodobnie biegła też przez antyczną miejscowość Tusculum, w okolicach dzisiejszego Frascati, aż do Labicum po zachodniej części Gór Albańskich. Na szlaku via Labicana znajduje się kościół Santa Lucia in Selci położony na wzgórzu Eskwilin, Porta Esquilina ozdobiona łukiem Galliena., bazylika św. Heleny i mauzoleum jej poświęcone, noszące nazwę Tor Pignatta (od tego wzięła się nazwa dzielnicy Torpignattara) oraz katakumby św. Marcelina i Piotra. Na via Labicana odnaleziono również posąg Augusta, który dzisiaj stoi w Rzymskim Muzeum Narodowym.

Via Latina

Zaczynała się w Rzymie i ciągnęła się przez ok. 200 km na południe. W przeciwieństwie do pozostałych dróg konsularnych, via Latina nie zawdzięcza swej nazwy żadnemu panującemu konsulowi. Brała swój początek w Rzymie, przy Porta Capena, razem z via Appia; szybko jednak drogi te rozchodziły się i każda biegła w swoją stronę. Via Latina biegła na południe i przecinała kolonię łacińską Cales założoną w 334 r. p.n.e., dolinę Trerus (Sacco), miejscowości Anagnia, Ferentinum, Frusino, Fredellae, Aquinum i biegła dalej w Apeniny. Kończy się w Kapui.

Via Ardeatina

Ta droga konsularna powstała jako odgałęzienie od potężnej via Appia Antica na wysokości Porta Ardeatina. Dzisiaj znajduje się tam również park. Po przecięciu obwodnicy rzymskiej Grande Raccordo Anulare droga biegnie dalej na południe. Wzdłuż niej znajduje się sanktuarium Madonna del Divino Amore, rozległy obszar wiejski Agro Romano, miejscowość Santa Palomba oraz Ardea, gdzie droga się kończy.

Via Laurentina

Dzisiaj jest drogą lokalną SP95b łączącą Rzym (dzielnica San Paolo) z Tor San Lorenzo, dzielnicą miejscowości Ardea. Na 14 kilometrze tej drogi znajduje się cmentarz. Droga ma zaledwie 42 km długości. Łaczy się z innymi ważnymi szlakami komunikacyjnymi, jak via di Vallerano, via di Castel di Leva, via di Trigoria czy via di Porta Medaglia.

Via Ostiense

Prowadziła z Rzymu do Ostii (ok. 21 km). Początkowo zaczynała się przy Porta Trigemina i biegła wzdłuż zachodniej części Awentynu. W chwili powstania Murów Aureliańskich jej trasę wytyczono tak, aby przecinała Porta San Paolo (nazwa pochodzi od bazyliki św. Pawła za Murami). Na 6 km od miasta od via Ostiense odchodziła via Laurentina w kierunku Lavinio.

Via Portuense

To rzymska droga zbudowana na polecenie cesarza Klaudiusza, pod koniec I wieku, łącząca Wieczne Miasto z portem. Swój początek bierze nad Tybrem, na wysokości Porta Portese i biegnie w południowo-zachodniej części miasta, aż do granic administracyjnych. Przecina Ponte Galeria i dochodzi do portu w miejscowości Fiumicino. W pobliżu via Portuense znajdują się dzielnice mieszkalne Rzymu: Colli Portuensi, Casaletto, Corviale, La Parrochietta oraz Trullo.

Via Aurelia

Pochodząca z połowy III wieku p.n.e. via Aurelia została zbudowana, jak większość rzymskich dróg konsularnych, na polecenie konsula – Aurelia Cotta i łączyła Rzym z miastem Cerveteri, a także pobliskimi koloniami wojskowymi Cosa i Pygi. Dzisiaj droga ta biegnie wzdłuż wybrzeża Morza Tyrreńskiego i Liguryjskiego, aż do granicy francuskiej. W pobliżu via Aurelia dzisiaj można zwiedzić Ponte Rotto, Porta Aurelia, park Gianicolo, akwedukt Trajana, bazylikę św. Pankracego czy park Doria Pamphilij.

Via Trionfale

W starożytności nazywana via Triumphalis, to droga konsularna zaczynająca się w okolicach Watykanu i biegnąca przez wzgórze Monte Mario i dzielnice Trionfale, Monte Mario, Primavalle i Ottavia. Na wysokości dzielnicy Giustiniana łączy się z via Cassia. Nazwa tej drogi pochodzi prawdopodobnie od wydarzenia, które miało miejsce w starożytności: przejęcia przez Camilla władzy nad miastem Veio. Wielki triumf wojsk nadał imię tej drodze. Dzisiaj via Trionfale jest prawie zawsze bardzo zatłoczona.

Via Casilina

Ta droga swą nazwę zawdzięcza dawnej miejscowości Kapua, do której prowadziła (dawniej Casilinum). Zaczyna się od Porta Maggiore w Rzymie, biegnie południowo-wschodnią częścią miasta i przecinając obwodnicę Grande Raccordo Anulare wychodzi poza granice Rzymu. Na jej długiej trasie znajdują się miejscowości Frosinone i Cassino. Droga opuszcza region Lazio i biegnie dalej do Kampanii, gdzie w okolicach Kapui (prowincja Caserty) łączy się z inną drogą konsularną- via Appia. Łącznie via Casilina ma ok. 200 km długości.

Via Cassia

To ważna droga konsularna Rzymu łącząca Rzym z Florencją (dawniej Florentia). Z czasem została przedłużona i połączona z via Aurelia, prowadzącą do Lukki. Via Cassia biegła (i do tej pory zachowała swój tor) pomiędzy dwiema innymi ważnymi drogami konsularnymi: via Aurelia (wzdłuż wybrzeża Morza Tyrreńskiego) i via Flaminia. Zaczynała się w Rzymie wspólnie z via Flaminia i przekroczywszy Most Mulwijski rozdzielała się. Po opuszczeniu granic Rzymu biegła przez miejscowości Veio, Sutri i Vetralla (niegdyś Forum Cassi), wzdłuż jeziora Bolsena i dawnej miejscowości etruskiej Velzna (rzymska nazwa Volsinii Novi), Clusium (dzisiejsze Chiusi), Cortona i dalej w kierunku Arrentium (dzisiejsze Arrezzo). Pod koniec II w. p.n.e. została przedłużona do Florencji, prawdopodobnie przez konsula L. Cassia Longina Ravillę. Dzisiaj via Cassia jest drogą krajową nr 2, która rozpoczyna się przy Moście Mulwijskim w Rzymie i biegnie aż do Ponte Vecchio we Florencji. Ciekawostką jest, że to jedyna droga konsularna wyjeżdżająca z Rzymu, której długości nie liczono od Kapitolu (jak pozostałe drogi), a od Mostu Mulwijskiego.